श्रीसमर्थ विद्यापीठाची स्थापना -

श्रीसमर्थ विद्यापीठाची स्थापना दासबोधाचे जन्मस्थान असणा-या शिवथरघळ (महाडजवळ), जि. रायगड, येथे आषाढ शुद्ध एकादशी शके 1908 (जुलै 1986) या दिवशी झाली. श्री. मुरलीधर दत्तात्रय उर्फ मामा गांगल यांच्या पुढाकाराने व त्यांच्या 15 - 20 कार्यकर्त्याच्या सहाय्याने हे विद्यापीठ शिवथरघळ येथे स्थापन झाले, म्हणून विद्यापीठाच्या नांवात `शिवथरघळ' असा उल्लेख आलेला आहे.

`भारतीय संस्कृती दर्शन परीक्षा' या नांवाने, प्रारंभीच्या पंचवीस वर्षांच्या कालावधीत विद्यापीठ आपल्या परीक्षा घेत असे. प्रथमा, द्वितीया, मुमुक्षू, साधक व उपासक अशी या परिक्षांची नांवे होती तसेच मनोबोध परीक्षाही घेतल्या जात असत.

विद्यापीठाचे कार्य पहिले एक तप शिवथरघळीतून चालले. परिक्षांच्या जोडीला विद्यार्थी व युवकांसाठी, प्रापंचिकांसाठी शिवथरघळीत शिबीरे घेण्याचा उपक्रमही विद्यापीठाने राबविला आहे.

कै. मामा गांगल यांच्या पश्चात विद्यापीठाची धुरा कुलसचिव म्हणून समर्थभक्त गो. स. तथा आप्पा पाटगांवकर यांनी पुढच्या एक तपापेक्षा अधिक काळ सांभाळली. त्यांचे वास्तव्य कोल्हापूर येथे असल्याने विद्यापीठाचे कार्य कोल्हापूर येथून चालत असे. त्यांनी या कार्याचा विस्तार महाराष्ट्रभर केला. वयोमान व प्रकृतीमानाने त्यांना काम करणे शक्य होईना, तेव्हा विद्यापीठाचे प्रधान कार्यालय जून 2012 पासून समर्थ सदन, सातारा येथे आणण्यात आले. अ‍ॅड. डॉ. डी. व्ही. देशपांडे, सातारा यांनी तेव्हापासून विद्यापीठाचे कुलसचिव म्हणून धुरा सांभाळली आहे.

श्रीसमर्थ विद्यापीठ - प्रधान कार्यालय - सातारा

विद्यापीठाचे कार्य आता सातारा येथील प्रधान कार्यालयातून चालते. `समर्थ सदन', 179, सोमवार पेठ, राजवाड्याजवळ, सातारा या इमारतीच्या पहिल्या मजल्यावरील प्रशस्त जागेत विद्यापीठाचे कार्यालय आहे. विद्यापीठाच्या सर्व परिक्षांचे प्रवेश, निकाल व इतर सर्व प्रकारचे नियंत्रण प्रधान कार्यालयाकडून होते. कार्यालयाचे कामकाज कुलसचिव पहातात. त्यांचे बरोबर कार्यालय प्रमुख, कोषाध्यक्ष, अर्थविभाग प्रमुख, परीक्षा विभाग प्रमुख, समीक्षक विभाग प्रमुख, संगणक विभाग प्रमुख, वितरण विभाग प्रमुख हे सर्व सहकार्याने विद्यापीठाचे कामकाज पहातात. कुलसचिवांसह हे सर्व विभाग प्रमुख विनावेतन समर्थ सेवा म्हणून हे काम करतात.

परीक्षा पद्धती

विद्यार्थ्यांनी आपापल्या घरीच स्वाध्याय सोडवून समीक्षकांना सादर करावयाचे आहेत तसेच वार्षिक परीक्षाही घरीच प्रश्नपत्रिकेतील उत्तरे लिहून समीक्षकांना ती सादर करावयाची आहेत. समीक्षक विद्यापीठाकडे परीक्षांचे गुण व निर्णय कळवतील व विद्यापीठ एकत्रितपणे निकाल जाहीर करील. प्रशस्तिपत्रके विद्यापीठाकडून देण्यात येतील.

प्रत्येक परीक्षेला प्रवेश अर्ज, अभ्यासक्रम, स्वाध्याय, शुल्क, वेळापत्रक इत्यादी तपशीलवार माहिती त्या त्या परीक्षेच्या स्वतंत्र पुस्तिकेत दिली आहे. तरी प्रत्येक परीक्षार्थ्याने पुस्तिका नीट पाहून घ्यावी.